از لحاظ علمی؛ توجیه  کردن به معنای استفاده کردن از مکانیسم های دفاعی است. ذهن ما بنا به دلایلی از مکانیسم های دفاعی استفاده می کند تا از خود مراقبت کند. البته که براساس نظر بهترین مشاور همیشه این مکانیسم ها کمک کننده نیستند وگاهی؛ به کلی همه چیز را به هم می ریزند و نه تنها از ما مراقبت نمی کنند بلکه ما را با خطری بزرگ روبرو می کنند. مراجعی مثال می زد که یکی از وظایف او در خانه؛ بردن زباله به بیرون است. اما هر شب بنا به دلایل مختلفی مانند زیاد نبودن زباله؛ خواب آلودگی و... از انجام اینکار؛ شانه  خالی می کند و همسر او خسته شده بود از بهانه های هر روزه ی او برای انجام ندادن این کار! همانطور که در ابتدای همین مقاله گفته شد؛ نام علمی توجیه کردن یا بهانه گیری، مکانیسم دفاعی است. اما این موضوع به چه معناست؟ چرا آدم ها ازمکانیسم های دفاعی استفاده می کنند؟

مکانیسم دفاعی چیست؟

زیگموند فروید ساعت های طولانی را صرف گوش دادن و دیدن افراد مختلف کرد تا توانست به به یک نتیجه جالب دست پیدا کند. او طبق بررسی هایی که انجام داد، متوجه شد که مردم برای مراقبت و محافظت از احساسات ناخوشایند خود به صورت ناخودآگاه دست به کاری می زنند که آنها محافظت می کند. این رفتارهای ناخودآگاه؛ همان مکانیسم های دفاعی هستند که برای داشتن آرامش بیشتر از آنها استفاده می کنیم. مکانیسم های دفاعی سریع هستند و مانع فکرکردن زیاد در ما می شوند که همین موضوع باعث می شود تا انسان ها به صورت فراوان از آن استفاده کنند. اکثر مکانیسم ها به صورت ناخودآگاه اتفاق می افتد؛ مگر مکانیسم دفاعی سرکوب! تصور کنید که فردا امتحان مهمی دارید و این موضوع برای شما بسیار استرس آور است. طبیعتا کاری که باید انجام دهید مطالعه است اما با دوستان خود قرار می گذارید و بیرون می روید چرا که نمی توانید آن استرس را تحمل کنید! این مثال گفته شده درمورد استفاده از مکانیسم دفاعی سرکوب بود. اما به صورت  کلی چند مکانیسم دفاعی داریم؟ در ادامه به آنها خواهیم پرداخت.

بررسی چند مورد از مکانیسم های دفاعی:

سرکوب: به فراموشی عمدی سرکوب می گویند. زمانی که ذهن فرد نسبت به موضوعی بیش از حد تصور؛ متعارض و متناقض است؛ واقعیت ها از هشیاری دور می شوند و فرد شروع به سرکوب کردن می کند.

انکار: زمانی که یک واقعیت یا حتی آرزو؛ با باورها و ارزشهای عمیق شخص در تضاد است؛ آدمی آن را به صورت کامل، محو و انکار می کند. برای مثال از اطلاع بدست آمده از مشاور خیانت خیلی از افرادی که دست به خیانت می زنند؛ از مکانیسم دفاعی انکار استفاده می کنند تا چشم پوشی کنند از کار اشتباهی که انجام داده اند.

فرافکنی: برای اینکه فرد راحت تر آرزوها و احساسات ناخوشایند و متناقض خود را بپیذیرد؛ او را به فرد دیگری نسبت می دهد. برای مثال فردی که اصلا وقت شناس نیست؛ اما در برابر؛ دیر کردن دیگران بسیار سخت گیر و جدی است!

و بسیاری از مکانیسم های دفاعی دیگر که می توان با آنها آَشنا شد. اما برگردیم به مثالی که در ابتدا مقاله زده شد، مردی که در برابر بردن زباله مقاومت می کرد! بعد از تحلیل های بسیار؛ آن مرد؛ متوجه شد که دلیل نبردن زباله و عصبانی شدن بیش از حد او نسبت به همسرش؛ استفاده از مکانیسم فرافکنی است! اما یعنی چه؟ او فهمید که احساسات ناخوشایند خود را به همسرش فرافکنی می کند. او گفت که من میدانم؛ همسرم قصد و نیت بدی ندارد اما هر بار که او از من می خواهد زباله را به بیرون ببرم؛ حسی در من بیدار می شود که انگار او قصد دارد؛ رئیس بازی در بیاورد و به من سخت بگیرد! در حالی که این موضوع دقیقا مشکل خودم است؛ من به علت تجارب گذشته نسبت به خود بسیار سخت گیر هستم و اگر کاری را انجام ندهم، حس گناه می گیرم و به همین دلیل این موضوع را به راحتی نه به خود؛ بلکه به همسرم نسبت می دهم!

چطوری استفاده از مکانیسم های دفاعی را متوقف کنیم؟

به این نکته توجه داشته باشید که همیشه استفاده از مکانیسم های دفاعی بد نیست؛ بلکه بسیاری از مکانیسم ها هستند که  مانند شوخی یا تصعید مفید هستند. (تصعید یعنی از نیرو ها و احساسات بد؛ استفاده مناسب کردن. برای مثال طبق نظر بهترین سکس تراپ اگر فردی به علت نیروی جنسی زیاد؛ شروع به مجسمه سازی یا ورزش کند و زیاد بودن این انرژی را به شیوه ای درست تخلیه کند؛ او در حال استفاده از  مکانیسم دفاعی تصعید است.) افراد عموما در زمان استرس؛ بیماری یا در شرایط سخت از مکانیسم های دفاعی استفاده می کنند و تنها راه مقابله با مکانیسم های ناسالم؛ توجه به آنها است. برای مثال نفس کشیدن یک کار غیر ارادی است و شما به آن توجه نمی کنید و تنها زمانی می توانید آن را کنترل کنید که به نفس کشیدن خود توجه کنید. در مورد مکانیسم های دفاعی هم دقیقا همین موضوع؛ صدق می کند.

چند توصیه پایانی:

- ما می توانیم با استفاده از دلایل خوب و مناسب؛ حالت دفاعی به خود بگیریم. اما مهم نیست که دلایل ما چقدر خوب و کاربردی است بلکه مهم این است که نباید خود را گول بزنیم. پس سعی کنید هر چه بیشتر نسبت به خود آگاه تر باشد تا حال بهتری را تجربه کنید.

- به واکنش و توصیه های اطرافیان گوش دهید و اگر می بینید که یک توصیه بیش از همه تکرار می شود به آن توجه کنید و تلاش کنید تا دلیل آن الگوی تکراری را پیدا کنید.

-حواستان به واکنش های عاطفی سریعتان مانند خشمگین شدن؛ عصبی شدن, حس شرم و.. باشد. چرا که می توانید تکنیک  های بهتری را جایگزین آنها کنید.

و در آخر اگر نیاز دارید تا با یک درمانگر صحبت کنید؛ حتما اینکار را انجام دهید. کلینیک انتخاب نو یک مرکز مشاوره خوب در شهر تهران است که با داشتن درمانگرانی مختلف آماده کمک و همراهی به شما می باشد. اگر می بینید که زندگی شما در حال تکرار و تکرار است و دلیل آن را نمی دانید؛ شاید بهترین و سریع ترین راه صحبت کردن با یک روانشناس باشد؛ پس آن را از خود دریغ نکنید چرا که شما لایق یک زندگی خوب هستید.

نویسنده : محدثه بیاتی

تلفن : 22593216 – 22795735 

آدرس : قیطریه – بلوار کاوه جنوب – نرسیده به خیابان دولت – نبش کوچه اخلاقی غربی – پلاک 29 – طبقه3